Semih Ersöz

Etki yatırımlarının toplumda olumlu değişimler yaratmayı amaçladığından bahsetmiştim (bknz. Etki Yatırımı Nedir?). Bu alandaki en kritik konularda birisi yarattığımız ya da yaratmayı planladığımız sosyal etkiyi ölçebilmek.

“Ölçemediğin şeyi yönetemezsin.”

Sosyal Etkinin 5 Boyutu

Birkaç yıl önce oluşturulan Etki Yönetim Projesi sosyal etkiyi en iyi tanımlayan kuruluşlardan birisi. Ortaya koydukları 5 farklı boyut sosyal etkiyi tanımlamamızda ve ölçmemizde bize yardımcı oluyor.

1. Hedeflenen Sonuç

Yatırımlarımızdan nasıl bir toplumsal fayda ortaya çıkarmak istiyoruz? Toplumda değiştirmek istediğimiz şeyi net olarak tanımlayabilmemiz çok önemli. Bu konuda Birleşmiş Milletler öncülüğünde bütün dünyaca kabul edilen “Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri” iyi bir rehber olabilir. 

Herkes tarafında kabul edilen bu 17 farklı hedefin her biri için detaylandırılmış ve ölçülmesi de mümkün alt amaçlar da belirlenmiş. Mesela, 4 numaralı “Nitelikli Eğitim” hedefinin detaylarından birisi:

“2030’a kadar bütün kadın ve erkeklerin erişilebilir ve kaliteli teknik eğitim, mesleki eğitim ve üniversiteyi kapsayan yüksek öğretime eşit biçimde erişimlerinin sağlanması”

2. Hedef Kitle

Yaratmak istediğimiz sosyal etkinin hedef kitlesi kim? Amaçladığımız olumlu değişim bu grup için ne kadar önemli? Bu grubun bu olumlu değişimi yaşayabilmesi için başka fırsatları var mı?

Bir önceki örnekten devam edersek, diyelim ki yatırım yaptığımız kurumlardan birisi kırsal alandaki kız ve erkek çocukların meslek lisesine girmelerini kolaylaştırmayı hedefliyor. Peki bahsettiğimiz bu grup biz olmasak da zaten bu okullara girebilecek miydi? Başka destek mekanizmalarına erişimleri var mıydı? Üniversiteye veya meslek lisesine girmeleri onların hayatında ne kadar önemli?

3. Ölçek

Yaptığımız yatırım kaç kişinin hayatında hedeflediğimiz olumlu etkiyi yarattı? Bahsettiğimiz bu olumlu etki ne kadar sürelik bir değişim yarattı? Bu değişim ne kadar derin bir değişim oldu?

Örneğimize dönersek, diyelim ki yaptığımız yatırımla 3000 kız ve 2000 erkek çocuğun meslek lisesine girmesini sağladık. Peki bu öğrencilerin tamamı okullarına devam edip, zamanında mezun olabildiler mi? Kaç yıl boyunca bizim yarattığımız olumlu etkinin faydasını gördüler? Meslek lisesine giden bu çocukların gitmeyenlere göre hayatlarında ne kadar büyük (derin) bir değişim oldu?

4. Değişime Yaptığımız Katkı

Yaptığımız yatırımın ortaya çıkan sosyal etkideki payı ne kadar? Biz bu yatırımı yapmasaydık çocukların ne kadarı meslek lisesine girebilecekti? Ne kadarı okuluna devam edip zamanında bitirebilecekti? Bunların tamamı sadece bizim yatırımımız sayesinde mi oldu, yoksa farklı destek mekanizmalarının da payı var mı?

Örneğimize dönersek, yaptığıız yatırımla hedeflediğimiz 5000 öğrenci meslek lisesine girdi. Peki bu gerçekten tamamen bizim yatırımımız sayesinde mi oldu, örgün eğitim kurumlarının bundaki payı ne? Ailelerin ve farklı yardım kuruluşlarının etkisi nedir?

5. Risk

Yaptığımız yatırımın sosyal etkisinin tahmin ettiğimizden farklı olma ihtimali nedir? Diğer 4 boyutla ilgili yaptığımız ölçümler ne kadar güvenilir? Dış faktörlerdeki değişimler yatırımımızın etkisini zayıflatabilir mi? Yatırımın daha önce farkında olmadığıız olumsuz etkileri olabilir mi?

Örneğimize dönersek, meslek lisesine giren 5000 öğrenci olduğuna, bu öğrencilerin ne kadarının okullarını zamanında bitirdiğine ne kadar eminiz? Bu öğrencilerin hayatlarında yarattığımız değişimin ne kadarını ölçebiliyoruz? Yaptığımız yatırımın yeni çıkabilecek yasalardan olumsuz etkilenme ihtimali ne kadar? Öğrencilerin meslek lisesine gitmesi onların üniversiteye devam edip daha iyi bir hayat kurmalarına engel oluyor olabilir mi? Meslek lisesinden mezun olan öğrenciler iş bulmak için büyük kentlere göçüyor ve hedeflenen kırsal nufusu daha savunmasız hale getiriyor olabilir mi?…

Gördüğünüz gibi, sosyal etkinin her bir boyutunu güvenilir ve objektif bir şekilde ölçmek kolay olmayabilir. Önemli olan bütün bu boyutların farkında olarak kararlar alabilmek, elimizden geldiğince yarattığımız etkiyi anlayabilmek ve geliştirebilmek. Ne de olsa ölçemediğimiz şeyi geliştirmemiz de çok kolay değil.